Akademia Alfonsjańska: neurotechnologia i neuroprawa
Dr. Giovanni Greco OFM, Blog Akademii Alfonsjańskiej w Rzymie
W dzisiejszej praktyce medycznej neurotechnologie są np. niezbędne w rehabilitacji pacjentów po udarze, w leczeniu osób dotkniętych chorobą Parkinsona lub Alzheimera lub zaburzeniami nastroju (takimi jak depresja lekooporna) i umożliwiają ponowną komunikację pacjentom dotkniętym ALS i poruszanie się osobom z niepełnosprawnością. W szczególności interfejsy mózg-komputer (BCI – Brain Computer Interface) są w stanie bezpośrednio połączyć ludzki mózg z maszynami, umożliwiając przywrócenie wielu funkcji [1].
Neurotechnologie mają coraz większy wpływ na nasze społeczeństwa, w dziedzinie medycyny i komunikacji, dzięki możliwości zwiększenia zdolności poznawczych; badania na tych frontach szybko się rozwijają i nie ograniczają się do dziedziny akademickiej. Są to systemy elektroniczne, optyczne, magnetyczne i inne, które wchodzą w bezpośrednią interakcję z centralnym układem nerwowym w celu pomiaru jego aktywności (np. EEG lub fMRI) lub jej modyfikacji: optogenetyka, na przykład, pozwala na aktywację lub dezaktywację określonych neuronów za pomocą impulsów świetlnych i wydaje się obiecująca w leczeniu złożonych chorób; sonogenetyka jest w stanie modulować aktywację określonych obszarów mózgu za pomocą fal dźwiękowych i z niezwykłą precyzją [2]. Wszystkie te technologie mogą być wykorzystywane do leczenia osób z poważnymi chorobami, ale także do wpływania na funkcjonowanie mózgu, a tym samym na wybory i wolę poszczególnych osób. Rodzi to istotne pytania etyczne na całym świecie.
W Chinach miało miejsce jedno z najbardziej kontrowersyjnych zastosowań neurotechnologii: w Hangzhou pracownicy fabryki zostali wyposażeni w kaski zdolne do monitorowania emocji, takich jak lęk, złość i depresja, podczas pracy, w celu poprawy wydajności firmy. Taki inwazyjny nadzór zaczyna budzić poważne wątpliwości co do ochrony „prywatności psychicznej” pracowników, ich autonomii i godności pracowników w ogóle [3]. Pojawiają się również wątpliwości co do form kontroli i nierównowagi sił [4].
Innym emblematycznym przypadkiem jest Neuralink, firma założona przez Elona Muska, która opracowuje wszczepialne interfejsy umożliwiające ludziom bezpośrednią komunikację z urządzeniami elektronicznymi za pomocą myśli. Technologia ta budzi obawy etyczne związane z „prywatnością umysłową”, ochroną i komercyjnym wykorzystaniem danych neuronowych, kwestiami nadzoru, ale także wolności, manipulacji, a nawet sprawiedliwości, ponieważ gdyby technologie te były dostępne tylko dla niektórych grup społeczno-ekonomicznych, pogorszyłyby istniejące nierówności [5].
We wszystkich tych scenariuszach potrzeba starannej regulacji w zakresie korzystania z neurotechnologii doprowadziła do narodzin „neuropraw”, nowej kategorii praw, która dotyczy „etycznych, prawnych, społecznych lub naturalnych zasad wolności lub praw odnoszących się do mózgowej i umysłowej domeny człowieka; to znaczy podstawowych normatywnych zasad ochrony i zachowania ludzkiego mózgu i umysłu” [6].
Raport UNESCO na temat neurotechnologii z 2023 r. ostrzega: „Rozwój neurotechnologii ma głębokie implikacje dla ludzkiej tożsamości, autonomii, prywatności, zachowania i dobrostanu, czyli samej istoty tego, co oznacza bycie człowiekiem” [7]. Należy zagwarantować poszanowanie jednostki, jej wolności poznawczej oraz tożsamości osobistej i psychologicznej; mówimy o ciągłości psychologicznej, czyli prawie do zachowania spójności psychicznej i postrzegania siebie, a także sposobu, w jaki dana osoba myśli lub postrzega siebie w czasie. Jest to również kwestia zagwarantowania integralności psychicznej w eksperymentach naukowych, czyli ochrony naturalnego funkcjonowania mózgu, bez nieuprawnionych ingerencji z zewnątrz.
Międzynarodowe ustawodawstwo stara się, w różnym tempie, rozwiązać wiele pojawiających się problemów [8]. Wszędzie pojawia się potrzeba kontrolowania rozwoju nowych technologii, wychodząc od zasady centralności człowieka i ochrony pacjenta; w tej perspektywie definicja praw neuronowych jest konieczna, aby zagwarantować, że innowacje technologiczne są rzeczywiście postępem w służbie ludzkości, a nie zagrożeniem dla jej godności.
za: cssr.news; fot. AI generated picture, pixabay.com
—
[1] https://www.altalex.com/documents/news/2024/10/16/neurotecnologie-neurodiritti-sfida-privacy-mente.
[2] https://www.agendadigitale.eu/cultura-digitale/neurotecnologi-e-diritti-cosi-il-mondo-si-prepara-a-proteggere-la-privacy-della-mente.
[3] https://www.altalex.com/documents/news/2024/10/16/neurotecnologie-neurodiritti-sfida-privacy-mente.
[4] Ernesto Belisario, Giovanni Maria Riccio, Guido Scorza (eds.), GDPR and Privacy Regulations. Commentary, Ipsoa, 2022. The volume comments on the individual articles of Regulation 2016/679/EU, integrated with the provisions of the decree adapting national legislation (legislative decree no. 101/2018).
[5] https://www.agendadigitale.eu/sicurezza/privacy/neurotecnologie-e-privacy-i-passi-avanti-verso-un-futuro-etico-e-regolamentato.
[6] Marcello Ienca, «On neurorights», in Frontiers in Human Neuroscience, 15 (2021) 1662-5161; https://www.corriere.it/salute/ehealth/24_novembre_19/neurodiritti-cosa-sono-a-cosa-servono-e-come-tutelarsi-5b050401-3532-4d0c-b218-775924548xlk.shtml.
[7] UNESCO, «Outcome Document of the First Meeting of the Aheg First Draft of a Recommendation on the Ethics of Neurotechnology (First Version) », Parigi, 9 maggio 2024, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000389768.
[8] https://www.corriere.it/salute/ehealth/24_novembre_19/neurodiritti-cosa-sono-a-cosa-servono-e-come-tutelarsi-5b050401-3532-4d0c-b218-775924548xlk.shtml?refresh_ce.
